PCOS a ciąża – czym jest zespół wielotorbielowatych jajników?

Zespół wielotorbielowatych jajników inaczej zwany zespołem policystycznych jajników (PCOS) to złożone zaburzenie endokrynologiczno-metaboliczne u kobiet w wieku rozrodczym, charakteryzujące się nadprodukcją androgenów i cyklami bezowulacyjnymi. Stanowi najczęstszą przyczynę hirsutyzmu i niepłodności wywołanej zaburzeniami owulacji.

---

Co to jest PCOS?

PCOS po raz pierwszy został opisany przez Steina i Levensthala w związku z czym w literaturze można się spotkać z określeniem PCOS jako zespołu Steina-Leventhala, choć obecnie nie wszystkie cechy opisane przez obu panów wchodzą w skład zespołu policystycznych jajników. Według obowiązujących kryteriów u około 7-10% kobiet rozpoznaje się PCOS, natomiast aż u 65-80% populacji kobiet obserwuje się kliniczny obraz nadmiaru androgenów.

PCOS  (określany też jako wielotorbielowatość) to zaburzenie endokrynne, będące najczęstszym zaburzeniem hormonalnym u kobiet w wieku rozrodczym oraz jedną z najczęstszych przyczyn zaburzeń owulacji. Cały czas trwają badania nad przyczynami tego schorzenia, specjaliści twierdzą jednak, że ma ono podłoże genetyczne. Jego przyczyn można doszukiwać się także w otyłości, insulinooporności, przyjmowaniu syntetycznych estrogenów (antykoncepcja hormonalna), czy w zanieczyszczeniach środowiska.

Na ogół kobiety z zespołem policystycznych jajników mają zaburzoną gospodarkę hormonalną. W jej wyniku na stałe lub okresowo nie dochodzi do owulacji. W wyniku tego nie wzrasta ilość progesteronu we krwi, co prowadzi do nieregularnych miesiączek. Przy PCOS nieprawidłowe działanie hormonów uniemożliwia dojrzewanie komórki jajowej i pęknięcie pęcherzyka Graffa, czyli tym samym nie dochodzi do uwolnienia komórki jajowej do jajowodu. Oznacza to, że w jajniku nie powstaje ciałko żółte, a w miejscu zgromadzonych pęcherzyków tworzą torbiele.

Do tego wszystkiego zaburzenie równowagi hormonalnej prowadzi jeszcze do nadmiernego wytwarzania męskich hormonów płciowych przez jajniki (tzw. androgeny), co prowadzi do powstania m.in. takich objawów jak nadmierne owłosienie (tzw. hirsutyzm). U kobiet z PCOS zauważa się podwyższony poziom LH (hormon luteinizujący) i obniżony poziom FSH (hormon folikulotropowy), co powoduje zaburzenie wzrostu i dojrzewania pęcherzyków płciowych.

Przyczyny zespołu wielotorbielowatych jajników

Wśród przyczyn powstania PCOS wyróżnia się: uwarunkowania genetyczne (dziedziczenie autosomalne dominujące), zaburzenia endokrynologiczne (zwiększony stosunek lutropina-LH/folitropina-FSH, zwiększone stężenie insuliny i androgenów), zaburzenia metaboliczne (insulinooporność, obniżone stężenie SHBG) oraz przyczyny środowiskowe (sterydy anaboliczne).

Obraz kliniczny i rozpoznanie zespołu wielotorbielowatych jajników

Podstawowymi wykładnikami zespołu policystycznych jajników są nieprawidłowe wartości badań hormonalnych oraz ultrasonograficznych połączone z zaburzeniami cyklu miesiączkowego. W obrazie klinicznym charakterystyczne są: hirsutyzm (nadmierne owłosienie), zaburzenia miesiączkowania (nieregularne krwawienia miesiączkowe lub ich wtórny brak, a niekiedy cykle bezowulacyjne), niepłodność oraz często występująca otyłość.

Zasadniczym parametrem pozwalającym na rozpoznanie PCOS jest podwyższenie stosunku LH/FSH. Ponadto wśród badań hormonalnych stwierdza się podwyższone stężenia estrogenów całkowitych, testosteronu, androstendionu oraz obniżone wartości SHBD.

Osobnym elementem diagnostyki hormonalnej jest oznaczenie stężeń insuliny oraz prolaktyny. Podwyższone wartości insuliny świadczą o współistnieniu hiperinsulinemii. Zwiększone stężenie prolaktyny (hiperprolaktynemia) może być również przyczyną nadmiernej produkcji androgenów w organizmie kobiety. Drugim niezwykle ważnym elementem diagnostycznym jest badanie ultrasonograficzne jajników. W obrazie USG w jajnikach widoczne są małe pęcherzyki (8 lub więcej) o średnicy około 10mm. W kolejnych badaniach USG brak jest pęcherzyka wzrastającego i przedowulacyjnego.

Objawy PCOS

Najpopularniejsze objawy PCOS to brak miesiączki lub nieregularne miesiączki, bolesny PMS, ból miednicy, nadmierna skłonność do tycia (zwłaszcza w talii), trądzik, wypadanie włosów (zakola, łysienie plackowate), nadmierny porost włosów (owłosienie na twarzy, rękach, nogach, plecach, wąsik), przyciemniona skóra (na dłoniach, stopach, szyi, w zgięciach), huśtawki nastrojów, problemy z zajściem w ciążę, cysty na jajnikach widoczne podczas USG.

Wystąpienie objawów może mieć różne nasilenie. PCOS może być zdiagnozowany także u kobiet, które nie doświadczają typowych dolegliwości (np. u szczupłych i nie mających zaburzeń miesiączkowania). Część kobiet zmagających się z tym zaburzeniem nie ma powyższych objawów, dlatego tak ważne są regularne badania.

Warto też wspomnieć, że występowanie tych objawów nie zawsze musi oznaczać PCOS (np. trądzik i nieregularne miesiączki są normalną sytuacją u nastolatek). Jeśli jednak zauważamy u siebie kilka razem występujących objawów, warto skonsultować to ze specjalistą.

PCOS a ciąża

PCOS to powszechna przyczyna zaburzeń płodności. U 70–80% kobiet, u których stwierdza się zaburzenia owulacji, występuje PCOS. To także jedna z najczęstszych przyczyn niepłodności. U części kobiet z PCOS owulacja może pojawiać się regularnie, nieregularnie bądź w ogóle nie występować. Może się także okazać, że u kobiet, które mają regularną miesiączkę, owulacja nie występuje. I odwrotnie – owulacja może występować, pomimo braku krwawienia. PCOS często bywa wykrywany właśnie wtedy, gdy od jakiegoś czasu bezskutecznie staramy się o dziecko. Kobiety z zespołem policystycznych jajników mogę być też narażone na ryzyko poronienia.

Wczesna diagnoza i rozpoczęcie leczenia daje szanse na ciążę i urodzenie dziecka. Objawy PCOS nasilają się z wiekiem, dlatego kobietom z tym schorzeniem często zaleca się zajście w ciążę przed 25 rokiem życia. Wiele kobiet z PCOS nie ma trudności w donoszeniu ciąży.

Diagnostyka PCOS

Często kobiety w pierwszej kolejności zaczynają walczyć ze skutkami PCOS takimi jak otyłość, trądzik czy wypadanie włosów, nie szukając źródła tych problemów. Aby dojść do przyczyn, potrzebne są odpowiednie badania.

Podstawowymi zaleceniami przy podejrzeniu PCOS jest badanie poziomu hormonów we krwi (FSH, LH, poziom testosteronu, poziom prolaktyny, hormony tarczycy) oraz badanie ginekologiczne (USG).

W przypadku badań hormonów ważne jest w jakim dniu zostaną wykonane badania (1-3 dzień cyklu: FSH, LH, testosteron; 20-22 dzień cyklu: progesteron, prolaktyna).

Ponieważ przyczyną PCOS może być również insulinooporność, warto zrobić także badania laboratoryjne: krzywą cukrową, krzywą insulinową, wskaźnik HOMA-IR.

Z PCOS mogą być powiązane takie nieprawidłowości jak: podwyższony poziom LH przy prawidłowym poziomie FSH, podwyższony poziom androgenów; wysoki poziom testosteronu i androstendionu, obniżony poziom globuliny wiążącej hormony płciowe (SHBG), DHEA w normie lub podwyższone (30%), podwyższony poziom insuliny, nieprawidłowa tolerancja glukozy, podwyższony poziom prolaktyny, nieprawidłowe stężenia lipidów i cholesterolu (hipertriglicerydemia, obniżony poziom cholesterolu HDL), nieprawidłowy poziom hormonów tarczycy (przede wszystkim TSH).

Skutki PCOS

Skutkiem PCOS mogą być m.in. problemy z określeniem dni płodnych i z zajściem w ciążę. Zaniedbanie leczenia może prowadzić do groźnych powikłań, niepłodności, a nawet raka endometrium. U osób z PCOS jest większe ryzyko wystąpienia miażdżycy, zaburzeń zakrzepowo-zatorowych, nadciśnienia. PCOS często towarzyszy cukrzyca, która może rozwinąć się w ciąży lub po ciąży. U kobiet z zespołem policystycznych jajników mogą pojawić się duże trudności ze schudnięciem po ciąży. – Ponieważ z PCOS często wiąże się też insulinooporność, kobiety z tym schorzeniem mogą rodzić duże dzieci, a ich maluszki mogą częściej domagać się pokarmu, ponieważ w życiu płodowym miało częsty kontakt z insuliną – mówi Iwona Wierzbicka, dietetyk kliniczny i trener personalny, specjalista od chorób autoimmunologicznych i metabolicznych.

Kobiety z PCOS są też bardziej narażone na wystąpienie choroby Hashimoto i problemów z tarczycą.

Leczenie PCOS

Nie ma sposobu na wyleczenie PCOS, ale istnieją metody, które pozwolą zapobiegać skutkom tej choroby. Wiąże się z tym również zmiana stylu życia, prawidłowa dieta i zrzucenie wagi. Warto, by kobiety z PCOS były pod opieką ginekologa-endokrynologa, a także dietetyka czy trenera personalnego, który pomoże w doborze odpowiedniej diety i ćwiczeń. W leczeniu zespołu policystycznych jajników zmiana stylu życia jest bardzo ważna.

Po zdiagnozowaniu PCOS lekarz najprawdopodobniej przepisze odpowiednie leki. Kiedy terapia nie przynosi efektów, można zdecydować się też na leczenie operacyjne (laparoskopia).

U młodych kobiet, nie planujących jeszcze ciąży, lekarze często zalecają w ramach leczenia leki hormonalne, najczęściej tabletki antykoncepcyjne. Pomagają one uregulować miesiączkę i „uśpić” jajniki. Zdaniem Iwony Wierzbickiej taka metoda nie jest rowiązaniem:

– Problem w tym, że te tabletki ani nie leczą, ani nie regulują – mówi Iwona Wierzbicka. – Tabletki antykoncepcyjne podane młodej dziewczynie zatrzymują jej gospodarkę hormonalną w tym stanie, w jakim się aktualnie znajduje. Odstawienie ich po kilku latach, bo zaczynamy starać się o dziecko, jest niejako odmrożeniem jej dawnej gospodarki hormonalnej. W ten sposób nie nauczymy jajników prawidłowo pracować i współpracować z mózgiem. W wieku 30 lat odmrażamy układ hormonalny 15-latki i oczekujemy, że wszystko będzie dobrze działać – tłumaczy. – PCOS trzeba leczyć dietą, suplementami, właściwym trybem życia. To może w przyszłości dać możliwość posiadania potomstwa – dodaje.

Stąd przy PCOS istotna jest także zmiana diety i wprowadzenie aktywności fizycznej. Umiarkowana aktywność fizyczna (spacery, rower, pływanie) pomaga zmniejszyć insulinooporność, natomiast nadmierny wysiłek fizyczny może ją wręcz nasilać. Zmiany stylu życia powinny obejmować także redukcję stresu, unikanie substancji zaburzających równowagę hormonalną (BPA, ksenobiotyki) i odpowiednią ilość snu.

Dieta a PCOS

Część kobiet z PCOS boryka się z insulonoopornością, a to wiąże się z koniecznością wprowadzenia zmian w diecie. W praktyce oznacza to rezygnację z produktów bogatych w cukier i z produktów przetworzonych, rezygnację z nabiału i przejście na dietę niskowęglowodanową. – Kobiety powinny sięgać po produkty o niskim indeksie glikemicznym (IG), co  powoduje w miarę wyrównanie gospodarki hormonalnej – mówi Iwona Wierzbicka. – W insulinooporności posiłki powinny być rzadko, ale dość duże. Czyli śniadanie, obiad i kolacja. Czasami proponuję drugie śniadanie. W menu głównie mięso, jaja i warzywa. Czasami kasza lub jakiś owoc, w bardzo umiarkowanych ilościach z obserwowaniem wagi ciała – dodaje dietetyk.

To nie wyrok

Choć często od podjęcia leczenia i wprowadzenia zmian do upragnionej ciąży musi minąć trochę czasu, historie wielu kobiet pokazują, że PCOS to nie wyrok. Z zespołem policystycznych jajników można zajść w ciążę i urodzić dziecko, wymaga to jednak nieco większego wysiłku. I jak na jednym forum pisze użytkowniczka Asia: „Uszy do góry. Z PCOS, nawet ciężkim, można mieć dziecko (wiem coś o tym). Trzeba się tylko konkretnie podleczyć :)”.