Udar cieplny u dzieci – objawy gorączki i przegrzania słonecznego
Udar cieplny (inaczej udar słoneczny, porażenie słoneczne) to stan chorobowy, który powstaje na skutek przegrzania organizmu. Najczęściej spowodowany jest bezpośrednim i długotrwałym działaniem promieniowania słonecznego lub przebywaniem w dusznym, wilgotnym i gorącym środowisku. Powstaje wskutek nadmiernej temperatury otoczenia, przewyższającej granice wydolności termoregulacyjnej.
Udar słoneczny u dzieci (porażenie słoneczne) to rodzaj udaru cieplnego, wynikający z przegrzania organizmu na skutek silnego nasłonecznienia. Udar cieplny stanowi zagrożenie dla życia! Podczas udaru dochodzi do podwyższenia temperatury ciała powyżej 40°C. Może dojść do utraty przytomności, całkowitego zaburzenia regulacji cieplnej organizmu, drgawek, zapaści, a nawet śmierci.
Przyczyny i czynniki sprzyjające powstaniu udaru cieplnego u dzieci
Do udaru słonecznego u dziecka dochodzi w wyniku nadmiernego napływu energii cieplnej z zewnątrz do organizmu przy jednoczesnym utrudnionym oddawaniu jej nadmiaru do otoczenia. W wyniku tego temperatura ciała może wzrosnąć nawet do 42-43°C, doprowadzając do wstrząsu termicznego. Taka temperatura niesie za sobą duże niebezpieczeństwo, gdyż powoduje zaburzenia oddychania, krążenia, a nawet denaturację (ścinanie się białka w komórkach).
- wiek niemowlęcy i wczesnodziecięcy – mechanizmy termoregulacyjne u niemowląt i małych dzieci nie są jeszcze w pełni ukształtowane i nie działają tak, jak należy. W procesie termoregulacji bierze udział wiele układów i narządów. Koordynatorem jest układ nerwowy z podzespołami receptorów skórnych i centralną strukturą mózgu (tzw. ośrodkiem termoregulacji). To właśnie w tym ośrodku dochodzi do oceny temperatury i właśnie tu wydawane są impulsy, regulujące intensywność krążenia krwi, pocenie się itp. U niemowląt i małych dzieci mechanizmy te mogą ulec zaburzeniu lub całkowitemu rozregulowaniu – zwłaszcza w upalne dni.
- choroby w wywiadzie i niedojrzałość małych dzieci (wynikające np. ze wcześniactwa, zakażeń jawnych i utajonych itp.);
- wysoka temperatura powietrza – gdy temperatura otoczenia jest bardzo wysoka (równa lub wyższa 36.6°C), może dojść do zakłóceń w równowadze między wytwarzaniem ciepła w ustroju a jego utratą, co doprowadza do przegrzania organizmu;
- wysoka wilgotność powietrza – utrudnia fizjologiczny proces chłodzenia organizmu, jakim jest parowanie potu. Wskutek tego podnosi się temperatura ciała, a wraz z nią wzrasta obciążenie układu oddechowego i układu krążenia.
- umieszczanie dziecka w przegrzanych pomieszczeniach, w osłoniętych kojcach, łóżeczkach, gondolach;
- umieszczanie dziecka blisko gorącego pieca lub innego źródła ciepła;
- wystawianie dziecka na długotrwałe działanie słońca;
- niedostosowanie ubioru malucha do panującej temperatury;
- zbyt słabe nawadnianie organizmu, zwłaszcza podczas upałów i w ogrzewanych pomieszczeniach. Ciepło, oddziałujące na organizm dziecka, pobudza gruczoły potowe do wydzielania potu w celu utrzymania stałej temperatury ciała. Wraz z potem maluszek traci także wodę, sód, potas, chlorki i inne substancje mineralne. Jeśli nie zadbasz o jego odpowiednie nawodnienie, to w bardzo szybkim tempie może dojść do odwodnienia jego organizmu. Podawaj mu płyny (najlepiej wodę mineralną) regularnie – nawet jeśli się jej nie domaga.
- pozostawianie dziecka w nagrzanym samochodzie – podczas upałów temperatura na dworze często przekracza 30°C. W takim przypadku, nawet jeśli okna w samochodzie będą uchylone, to temperatura w aucie i tak może sięgnąć 45-50°C! A to już realne zagrożenie dla życia malca.
Objawy udaru słonecznego u dziecka
Udar cieplny jest stanem zagrożenia życia. Poniższe objawy wykazują różny stopień nasilenia w zależności od stopnia nagrzania lub nasłonecznienia. Zdarza się, że w ciągu kilku godzin od wystąpienia pierwszych objawów następuje zgon dziecka. Na szczęście szybka reakcja, trafna diagnoza i wprowadzenie odpowiedniego leczenia ratują życie maluszka.
- płaczliwość, spowodowana m.in. silnym bólem głowy;
- odwodnienie, objawiające się marudzeniem i apatycznością;
- pragnienie;
- brak apetytu;
- w początkowej fazie – obfite pocenie;
- ogólne osłabienie;
- przyspieszona czynność serca – tachykardia;
- przyspieszony oddech;
- przyspieszone tętno;
- zapadnięcie oczu i ciemiączka;
- suchość języka i błon śluzowych jamy ustnej;
- zagęszczenie śliny;
- bardzo wysoka temperatura ciała (powyżej 40°C);
- sucha i zaczerwieniona skóra;
- brak potliwości – w wyniku tego następuje szybki wzrost gorączki;
- bladość;
- nudności i wymioty;
- biegunka;
- skąpomocz lub zahamowanie oddawania moczu;
- zwiotczenie mięśni;
- utrata przytomności;
- zaburzenia oddychania;
- dreszcze, drgawki;
- zamroczenie;
- śpiączka z ciężkim zaburzeniem oddechu.
Co robić i jak postępować z przegrzaniem słoneczne u dzieci?
- spróbuj obniżyć temperaturę ciała dziecka – ale nie rób tego drastycznie (nie wolno wkładać rozpalonego malca do zimnej wody, bo może się to skończyć szokiem termicznym!).
- zanieś dziecko do chłodniejszego, ocienionego i przewiewnego pomieszczenia;
- zdejmij lub rozepnij jego ubranko;
- zrób okłady z mokrych ręczników na czoło, ręce i nogi;
- owiń malca chłodnym mokrym ręcznikiem/prześcieradłem, by obniżyć temperaturę ciała – schładzaj ciało tak długo, aż temperatura obniży się do 38°C. Jeśli temperatura spadnie, okryj go suchym ręcznikiem lub pieluszką tetrową. W dalszym ciągu kontroluj ciepłotę ciała, bo temperatura ponownie może zacząć wzrastać – jeśli tak się stanie, wróć do zabiegów schładzających;
- płaczącego i pobudzonego malca staraj się wyciszyć i uspokoić – ciągły płacz, napinanie się, wyrywanie itp. powodują, że temperatura – zamiast się obniżyć – może dodatkowo wzrosnąć;
- nie podawaj dziecku żadnych leków (np. przeciwgorączkowych);
- jeśli dziecko jest przytomne, podawaj mu chłodne napoje – najlepiej wodę (małymi porcjami);
- nie zostawiaj dziecka bez opieki – cały czas powinnaś mieć je na oku;
- jeśli stan dziecka się nie poprawia, WEZWIJ POGOTOWIE!
Jeśli dziecko straciło przytomność – nie oddycha, ale jego tętno jest wyczuwalne, przystąp do procedury sztucznego oddychania:
- Ułóż dziecko na plecach (na płaskiej twardej powierzchni – podłoga, stół) i rozpocznij sztuczne oddychanie.
- Udrożnij drogi oddechowe: delikatnie odegnij główkę niemowlaka do tyłu, trzymając za czoło – pamiętaj, że główka nie odchyla się tak bardzo, jak w przypadku osoby dorosłej. Brodę unieś ostrożnie do góry.
- Sprawdź, czy w jamie ustnej dziecka nie ma jakiegoś ciała obcego. Jeśli jest – usuń je palcem.
- Wykonaj 5 wdechów, obejmując swoimi ustami nos i usta dziecka (jednocześnie). Jeśli dziecko ma zakatarzony nosek, zatkaj go palcami i wdychaj powietrze przez usta.
- Wdmuchuj powietrze tak, aby klatka piersiowa maluszka unosiła się za każdym razem. Jeśli klatka piersiowa nie unosi się, musisz skorygować ułożenie głowy dziecka.
- Sztuczne oddychanie wykonuj przez 1 minutę – ok. 20 wdechów.
- Po upływie jednominutowej reanimacji zrób 1-minutową przerwę.
- Po 1-minutowej przerwie ponownie przystąp do sztucznego oddychania – postępuj tak do czasu odzyskania przytomności lub przyjazdu karetki.
- Gdy niemowlak oddycha samodzielnie, ale jest nieprzytomny, ułóż go na brzuszku z głową odchyloną na bok i nóżkami zgiętymi w kolanach. Taka pozycja ułatwi oddychanie i zapobiegnie ewentualnemu zakrztuszeniu się wymiocinami. Czekaj na przyjazd pogotowia.
Jeśli dziecko nie oddycha i nie wyczuwasz jego tętna, jak najszybciej rozpocznij resuscytację krążeniowo-oddechową:
Tętno u malca sprawdź palcami: wskazującym i środkowym na tętnicy ramiennej, znajdującej się między łokciem a pachą, po stronie wewnętrznej.
- Jeśli nie wyczuwasz tętna, to oprócz sztucznego oddychania musisz wdrożyć masaż serca: na jeden wdech – 5 ucisków klatki piersiowej.
- Uciskaj dolną część mostka (ok. 1 cm poniżej linii sutków) na głębokość 1,5-2 cm. Uciskaj dwoma palcami: wskazującym i środkowym z częstotliwością 100 razy na minutę.
- Po wykonanym masażu serca zrób sztuczne oddychanie, po czym sprawdź, czy tętno jest już wyczuwalne i czy dziecko oddycha samodzielnie.
- Gdy tętno powróci, przerwij masaż serca.
- Gdy niemowlak oddycha samodzielnie, ale nadal jest nieprzytomny, ułóż go na boku i czekaj na przyjazd pogotowia.
- Gdy niemowlak nie oddycha i nadal nie wyczuwasz tętna, wykonaj masaż serca na przemian ze sztucznym oddychaniem (na 5 ucisków – 1 wdech). Czynności wykonuj do czasu przybycia pogotowia!
Jak zapobiegać udarom cieplnym u dzieci?
- nie wystawiaj niemowlaka na bezpośrednie działanie słońca – dzieci z tej grupy wiekowej w ogóle nie powinny przebywać na słońcu! Niemowlęta powinny przebywać jedynie w cieniu i półcieniu – najlepiej pod parasolem;
- nigdy nie zostawiaj malucha samego w samochodzie – nawet na chwilę!
- podawaj dziecku dużo płynów – nawet jeśli się tego nie domaga;
- ubieraj malca w cienkie, przewiewne i bawełniane ubranka – tylko one zagwarantują właściwą cyrkulację powietrza;
- zawsze zakładaj na główkę dziecka kapelusik lub chustkę – najlepiej jasne (jasny kolor odbija promienie słoneczne);
- dbaj o odpowiednią wentylację pomieszczeń, w których przebywa maluch;
- nie stawiaj budki w wózku – znacznie lepiej sprawdzi się doczepiana parasolka;
- przed wyjściem na spacer posmaruj dziecko odpowiednim kremem z wysokim faktorem przeciwsłonecznym (co najmniej SPF 30+).

Zuzanna Nowakowska to ceniona autorka w dziedzinie ciąży i parentingu, oferująca przyszłym rodzicom rzetelne porady i wsparcie w jednym z czołowych serwisów o parentingu. Jej zaangażowanie w promowanie świadomego rodzicielstwa przyniosło jej szerokie uznanie oraz lojalne grono czytelników.