Siatki centylowe – jak mierzyć dziecko?

Siatki centylowe to wykresy, które pomagają określić, czy dziecko rozwija się prawidłowo w porównaniu z rówieśnikami. Statystycy zsumowali pracowicie wyniki i stworzyli wykresy, na których bez trudu można znaleźć swoje dziecko. Jest to prosta statystyka, pokazująca, ile dzieci w danym wieku waży np. 5 kg, ile 7,5 kg, ile 10 kg itd.

---

Siatki centylowe są jedną z bardziej obiektywnych ocen rozwoju Dziecka. Dzięki nim ocenia się przebieg wzrostu, wagi i przyrostu główki Niemowlaka. Centyle to wartości statystyczne, które pokazują jak w zestawieniu z rówieśnikami tej samej płci wygląda nasze Dziecko. Krótko mówiąc, centyle oznaczają jaki procent Dzieci w danym wieku posiada ten sam wzrost oraz wagę, ile Dzieci jest lżejszych, ile waży więcej, ile wyższych, a ile niższych. Poprzez aktualizację siatek centylowych można obserwować krzywą rozwoju – a co za tym idzie, można obserwować jak parametry danego Dziecka zmieniają się wraz z upływem czasu.

Siatki centylowe stanowią jedną z metod obiektywnej oceny rozwoju fizycznego dziecka. Za ich pomocą najczęściej ocenia się przebieg wzrostu dziecka, przybierania na wadze i przyrostu obwodu główki. Centyle są wartościami statystycznymi. Pokazują, jak na tle rówieśników tej samej płci wypada dziecko, biorąc pod uwagę jego wzrost i wagę.

Mówiąc inaczej: centyle określają, ile procent dzieci w danym wieku ma tę samą wagę i wzrost, ile z nich jest cięższych, ile lżejszych, ile niższych, a ile wyższych. Aktualizując siatki centylowe, uzyskuje się krzywą rozwoju, z której można odczytać, jak z biegiem czasu zmieniają się parametry naszego dziecka.

Są też siatki dla dzieci z różnymi chorobami czy wadami genetycznymi, np. zespołem Downa. Gdy więc pediatra sięga po siatkę centylową, przypomnij mu, jeśli powinien skorzystać z innej niż zwykle.

Siatka dla wcześniaka

Jeżeli twoje dziecko urodziło się przed terminem, powinno się korzystać z siatki centylowej dla wcześniaków dostępnych u neonatologa. Jeśli nie masz do niej dostępu, możesz sięgnąć po normalną siatkę dla niemowląt, ale używać jej według wieku płodowego. Oznacza to, że jeśli np. dziecko urodziło się o cztery tygodnie za wcześnie i ma teraz osiem miesięcy, w siatce szukasz wartości dla dziecka siedmiomiesięcznego.

Jest to jednak rozwiązanie gorsze niż specjalna siatka centylowa dla wcześniaków, gdyż wcześniaki rozwijają się nieco inaczej niż dla dzieci urodzonych o czasie. Obecnie za najlepsze uważa się  te opracowane przez T. Fentona i współpracowników, oceniające rozwój do 50. tygodnia wieku ciążowego.  Po ukończeniu 50. tygodnia życia wartości dla wcześniaków nanosi się na siatki centylowe oprocentowane przez WHO dla dzieci urodzonych o czasie, ale zgodnie z wiekiem korygowanym wcześniaka.

Rodzaje siatek centylowych

Siatki i tabele centylowe zostały utworzone na podstawie dane Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) i są wynikiem wieloletnich badań dużej populacji dzieci na całym świecie.

Obecnie dostępne są następujące siatki centylowe:

• siatka centylowa wagi
• siatka centylowa wzrostu
• siatka centylowa obwodu główki 
• siatka centylowa obwodu ramienia 
• siatka centylowa BMI.

• Oś pionowa: waga w kg, oś pozioma: wiek w miesiącach;
• Oś pionowa: wzrost w cm, oś pozioma: wiek w miesiącach;
• Oś pionowa: obwód główki w cm, oś pozioma: wiek w miesiącach;
• Oś pionowa: waga w kg, oś pozioma: wzrost w cm;
• Oś pionowa obwód ramienia w cm, oś pozioma: wiek w miesiącach;
• Oś pionowa: wskaźnik BMI, oś pozioma: wiek w miesiącach.

Jak mierzyć dziecko za pomocą siatki centylowej?

Starsze dziecko można po prostu postawić na wadze i zmierzyć, wyprostowane, przy ścianie. Z niemowlakiem nie jest tak prosto. Najdokładniej zmierzy i zważy maluszka lekarz pediatra/neonatolog. Jeśli jednak chcesz między wizytami kontrolnymi upewnić się co do wzrostu i wagi dziecka, zrób to następująco:

Wzrost: Zmierz centymetrem niemowlę od czubka głowy do bioder. Zapisz wynik. Teraz zmierz odległość od biodra do kolana. Zapisz. Zmierz odległość od kolana do boku stópki. Dodaj te trzy liczby, by dowiedzieć się, ile centymetrów ma twoje dziecko.

Waga: Najmniejsze dzieci można ważyć na wadze kuchennej. Większe można zważyć, stając na zwykłej wadze łazienkowej najpierw samemu, a potem z dzieckiem na ręku. Wystarczy, że odejmiesz mniejszą wartość od większej. Waż dziecko zawsze na tej samej wadze, o stałej porze (np. po przebudzeniu lub przed kąpielą), ubrane tylko w pieluszkę lub bez niej.

Obwód głowy: Ogrzej centymetr w dłoniach. Owiń nim głowę dziecka w najszerszym miejscu, wokół czoła, nad uszami. Dla pewności powtórz badanie po półgodzinie lub poproś kogoś innego (męża, mamę), żeby przeprowadził własny pomiar.

W jaki sposób uzyskać wiarygodne parametry?

Wzrost niemowlaka mierzy się w trzech etapach:

• Od główki do bioderek,
• Od bioderek do kolan,
• Od kolan do stóp.

Wzrost starszych Dzieci mierzy się na gdy Dziecko stoi na boso w samej bieliźnie, najlepiej oparte o ścianę z wyprostowanymi pleckami. Dla pewności, pomiar należy wykonać kilka razy. Niemowlęta waży się na specjalnej wadze. Jeśli nie posiadamy takiej w domu, z pewnością zostanie ona nam udostępniona w przychodni bądź w szpitalu. Starsze Dzieci mogą być ważone na wadze łazienkowej. Należy pamiętać, że waga w ciągu dnia zmienia się, tak więc najlepiej jest ważyć Dziecko o podobnych porach.

Jak czytać siatki centylowe?

Dane nanoszone są na dwie osie. Oś pozioma określa wiek dziecka (w miesiącach lub latach), a oś pionowa ocenia aspekt rozwoju fizycznego, np. wzrost. Przez siatkę biegnie kilka krzywych. Najwyżej umieszczona jest linia 99. centyla, która oznacza, że u 99 procent dzieci oceniany parametr ma niższą wartość.

Następne linie oznaczają 97, 90, 75, 50, 25, 10, 3 centyle. Jeśli naniesie się dane dotyczące dziecka na osie i z punktów odpowiadającym podanym wartościom poprowadzi się proste prostopadłe do danej osi, przetną się one w jednym miejscu. Określenie punktu przecięcia się prostopadłych względem jednej z przechodzących przez siatkę krzywych pozwala na określenie stopnia rozwoju dziecka.

Cały obszar siatki znajdujący się pomiędzy 3. a 97. centylem to granice normy. Centyl 50. określa średni wzrost i wagę. Centyl 3. stanowi dolną granicę, co oznacza dzieci niskie i ważące najmniej. Jeśli punkt przecięcia się prostych prostopadłych znajduje się na obszarze 25. centyla, oznacza to, że dziecko jest lżejsze/niższe od 75 procent równolatków jego płci, a cięższe/ wyższe od 25 procent równolatków jego płci (w zależności, czy dane nanoszone na siatkę dotyczą wagi, czy wzrostu).

Jeśli punkt na siatce znajduje się w górnych lub dolnych granicach normy centylowej, nie ma powodu do niepokoju. Oznacza to tylko tyle, że dziecko jest większe lub mniejsze, tęższe albo chudsze niż przeciętny rówieśnik. Oddzielne są siatki centylowe dla chłopców i oddzielne dla dziewczynek.

Gdzie można wykonać siatki centylowe?

Siatki centylowe wykorzystywane są przez rodziców, a tak – że przez pediatrów podczas każdej wizyty kontrolnej. Można je znaleźć także z tyłu książeczki zdrowia.

Prawidłowy rozwój dziecka

Wskazane jest, by oznaczać na siatce centylowej wagę i wzrost dziecka w poszczególnych miesiącach. Pozwala to na ocenę prawidłowego rozwoju fizycznego. Nie ma powodu do niepokoju, gdy dziecko mieści się w niższych lub wyższych przedziałach. Każdy maluch rozwija się w swoim indywidualnym tempie.

Najważniejsze jest to, by dziecko zbytnio nie zbaczało ze „swojej linii rozwoju”. W momencie gdy punkty na siatce wznoszą się w miarę systematycznie, świadczy to o harmonijnym rozwoju dziecka. Na niektórych wykresach widoczny jest nagły skok w oko- licach 104. tygodnia. Jest on spowodowany zmianą sposobu mierzenia dziecka – z mierzenia długości dziecka w leżeniu do mierzenia jego wzrostu w pozycji stojącej.

Ważny jest jednak nie tylko kształt krzywej, ale i proporcje wyników dotyczące wzrostu i wagi dziecka. Niepokojąca jest sytuacja, gdy dochodzi do dużej dysproporcji w krzywych, np. wzrost dziecka znajduje się powyżej 75. centyla, a waga poniżej 10. Inne alarmujące sytuacje to nagły przeskok do innego centyla, zahamowanie wzrostu czy duży spadek wagi.

Kiedy się niepokoić?

Porozmawiaj z pediatrą, gdy:

• jedna z wartości gwałtownie przeskakuje o kilka centyli w górę lub w dół i dziecko, które np. do tej pory było wagowo w 75. centylu, teraz jest w centylu 10.
• wzrost i waga znajdują się na przeciwnych końcach wykresu, czyli np. wzrost w 97. centylu, a waga w 3. czy 10. lub odwrotnie
• gdy jakaś wartość wychodzi poza skalę, mimo że do tej pory dziecko mieściło się w siatkach centylowych (gdy nagle wzrost dziecka jest mniejszy niż 3. centyl lub większy niż 97.). Nie musi to oznaczać choroby, zwłaszcza jeśli rodzice są rodziną koszykarzy lub osób bardzo drobnych.

Lekarz prawdopodobnie zaleci dodatkowe badania, by upewnić się, że nie ma powodów do niepokoju. Nieprawidłowości mogą świadczyć o chorobie, zaburzeniach hormonalnych lub o tym, że dotychczas stosowana dieta nie sprawdza się na tym etapie rozwoju.

Pamiętajmy, że na tempo wzrostu i wagę dziecka mają wpływ czynniki genetyczne, sposób odżywiania, stan zdrowia, przebyte choroby, czas ciąży, okres, w którym nastąpił poród itp. Szczegółowych informacji o rozwoju dziecka i stanie jego zdrowia może udzielić pediatra po dokładnym badaniu i wywiadzie z rodzicami.